Κλιματική Αλλαγή και Επεισόδια
Καταιγίδων Σκόνης της Ερήμου στην Κύπρο και την επίδραση που έχουν τα αυξημένα επίπεδα σκόνης στην κλιματική αλλαγή, στην βιοποικιλότητα και γενικά στην ανθρώπινη ζωή.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: Αγαθονίκη Ταμπούρα, Νίκη Πετροπούλου, Μάριαμ Μέρζα
ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ:
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΧΗΜΕΙΑΣ: Ειρήνη Παπαντωνίου
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον κ. ΑΝΔΡΕΑ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ (Μετεωρολογικό Λειτουργό Φυσικό-Μετεωρολόγο του Τμήματος Μετεωρολογίας Κύπρου- Υπ. Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο, η παρουσία σκόνης της ερήμου στην ατμόσφαιρα γίνεται όλο και πιο έντονη, με τα επεισόδια σκόνης να επηρεάζουν ένα σημαντικό αριθμό ημερών κάθε έτους. Από το 2000-2020, το ετήσιο ποσοστό ημερών με σκόνη στην ατμόσφαιρα, κυμαίνεται από 8% – 37%. Δηλαδή, οι ημέρες με σκόνη στην ατμόσφαιρα κάθε έτος είναι από 29-135.
Τα επεισόδια αυτά είναι το αποτέλεσμα των καταιγίδων σκόνης της ερήμου, οι οποίες προκαλούνται από την ανύψωση σημαντικών ποσοτήτων μικρών σωματιδίων από ξηρές και συνήθως άνυδρες περιοχές, με την παρουσία των κατάλληλων δυναμικών ατμοσφαιρικών συνθηκών.
Τα επεισόδια σκόνης της ερήμου, έχουν διάρκεια από κάποιες ώρες μέχρι κάποιες ημέρες, ενώ οι ημερήσιες συγκεντρώσεις των PM10 ξεπερνούν το ημερήσιο όριο των 50 μg/m3, όπως αυτό έχει καθοριστεί από την Ε.Ε το 2005. Oι καταιγίδες σκόνης μπορεί να ταξιδεύσουν χιλιάδες χιλιόμετρα, μεταφέροντας ταυτόχρονα και άλλους ρύπους που συναντούν κατά την πορεία τους και αποθέτουν τα αιωρούμενα σωματίδια σε περιοχές μακριά από την προέλευσή τους.
Η Κύπρος, βρίσκεται στα άνω όρια της ζώνης σκόνης ‘MENA’ , η οποία έχει πλανητική κλίμακα και συμπεριλαμβάνει κυρίως τις περιοχές της Μέσης Ανατολής (Middle East) και της βόρειας Αφρικής ( North Africa), ενώ εκτείνεται μέχρι και την ανατολική Ασία.
Στη ζώνη αυτή, βρίσκονται οι κύριες περιοχές-πηγές σκόνης της ερήμου, με την κυκλοφορία της ατμόσφαιρας να ευνοεί την μεταφορά αυτών των μεγάλων ποσοτήτων αιωρούμενων σωματιδίων στην περιοχή μας.
Η Κύπρος, επηρεάζεται από μεταφορές σκόνης στην περιοχή, τόσο από τα δυτικά (Αλγερία, Λιβύη Αίγυπτος) , όσο και από τα ανατολικά (Συρία, Ιορδανία, Ιράκ), με τα χαρακτηριστικά των επεισοδίων στις δύο αυτές περιπτώσεις, πολλές φορές να διαφέρουν, ενώ και η προγνωσιμότητα των επεισοδίων είναι διαφορετική.
Όσο αφορά την μεταφορά σκόνης από τα δυτικά, αυτή είναι η πιο συχνή και ευνοείται από τη δημιουργία των μεσογειακών χαμηλών, τα οποία εκτείνονται μέχρι τις περιοχές της βόρειας Αφρικής και κυρίως τις περιοχές της Λιβύης αλλά και της Αιγύπτου. Η μεταφορά σκόνης από τα ανατολικά δεν είναι τόσο συχνή όσο η μεταφορά από τα δυτικά. Η Ιορδανία, η Συρία και το Ιράκ, αποτελούν τις κύριες πηγές σκόνης. Πολύ σπάνια υπάρχουν και περιστατικά σκόνης από τις ερήμους στην Αραβική έρημο, κυρίως από αντικυκλωνική ροή. (Nissenbaum et al., 2010)
| (Nissenbaum et al., 2010) |
Προγνωσιμότητα των επεισοδίων
Η συμπεριφορά των προγνωστικών μοντέλων όσο αφορά τα επεισόδια από τα δυτικά, παρά από τα ανατολικά, οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν μετεωρολογικές παρατηρήσεις από μία μεγάλη έκταση γης στη Μέση Ανατολή, με αποτέλεσμα την ελλιπή τροφοδοσία των μοντέλων με μετεωρολογικά στοιχεία που θα βοηθούσαν στην πρόγνωση.
Για μία περιοχή που βρίσκεται κοντά στην πηγή σκόνης, τα προγνωστικά μοντέλα υπερεκτιμούν ελαφρώς το επεισόδιο σκόνης, παρόλο που η γενική εικόνα του επεισοδίου είναι καλή, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Όμως, στα ακραία περιστατικά, το μοντέλο υποτιμά την κατάσταση, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.
Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των ακραίων τιμών στις μετρήσεις που υποδεικνύουν ακραία περιστατικά σκόνης, τόσο καλύτερη είναι η συμφωνία των μετρήσεων των συγκεντρώσεων κοντά στο έδαφος και των προγνώσεων.
(Life Project ‘Medea’: Mitigating the Health Effects of Desert Dust Storms Using Exposure-Reduction Approaches).
Κλιματική Αλλαγή
Θερμοκρασία
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας, η κλιματική αλλαγή στη λεκάνη της Μεσογείου, πραγματοποιείται με ρυθμό 20% γρηγορότερα από ότι στον υπόλοιπο πλανήτη.H Άνοδος μέσης θερμοκρασίας με ρυθμό 0,37±0.9°C ανά δεκαετία. Μέχρι το 2050, άνοδος 3-5°C και 3,5-7°C μέχρι το 2100. Η αντίστοιχη άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μέχρι το τέλος του αιώνα, προβλέπεται να είναι 2-4°C.
(Climate change and impacts in the Eastern Mediterranean and the Middle East: The Cyprus Institute)
Βροχόπτωση
Μείωση μέσης ετήσιας βροχόπτωσης έως και 30% μέχρι το 2080, ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο. Αύξηση 10-20% της εκδήλωσης έντονων βροχοπτώσεων (Heavy rainfall events) το χειμώνα, την άνοιξη και το φθινόπωρο. Μία άνοδος 2°C στη μέση θερμοκρασία του πλανήτη, θα έχει ως αποτέλεσμα την μείωση της βροχής κατά 10-15%. Μία άνοδος 2-4 °C στη μέση θερμοκρασία του πλανήτη, θα έχει ως αποτέλεσμα την μείωση της βροχής κατά 30% στη Νότια Ευρώπη.
Μεσόγειος Θάλασσα
Η θερμοκρασία της θάλασσας ήδη βρίσκεται 0.4 βαθμούς Κελσίου πιο πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με την τάση να είναι ανοδική εως και 3,5 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100. Άνοδος της μέσης στάθμης της θάλασσας 1,3-2,5cm ανά δεκαετία.
Συνέπειες και επεισόδια σκόνης
- Αύξηση του αριθμού των ξηρών και θερμών ημερών σε ένα έτος.
- Μείωση της υγρασίας του εδάφους.
- Διεύρυνση περιόδων ξηρασίας.
- Αύξηση της συχνότητας των κυμάτων καύσωνα.
- Αύξηση του ρυθμού απερήμωσης.
- Μείωση της καλυμμένης επιφάνειας γης από βλάστηση.
- Αύξηση Δείκτη Εποχικότητας: Το κλίμα στην ανατολική Μεσόγειο, είναι εξαιρετικά εποχιακό με μεγάλη ξηρή περίοδο και διάστημα βροχόπτωσης ≤3 μηνών.
(Climate change and impacts in the Eastern Mediterranean and the Middle East: The Cyprus Institute)
Μελέτες δείχνουν την ανοδική τάση στο συνολικό αριθμό ημερών με σκόνη ανά έτος στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
- Ο ρυθμός αύξησης των ημερών μεταξύ 1958-2006 ήταν 0,27ημέρες/έτος. (Ganor et al., 2010).
- Στη Κύπρο, ο ρυθμός αύξησης του αριθμού των ημερών με σκόνη στην ατμόσφαιρα μεταξύ 1998-2008 είναι 1,7ημέρες/έτος. (Achilleos et al., 2014).
- Στην Κύπρο αλλά και στο Ισραήλ, οι χρονιές με την υψηλότερη συχνότητα επεισοδίων σκόνης αλλά και ένταση, είναι οι χρονιές με την χαμηλότερη βροχόπτωση. (Achilleos et al., 2020).
ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΣΚΟΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ
· Φύτευση φυτών και δέντρων
· Συνεχής υγρασία των επιφανειών: Η ψεκασμός με νερό σε περιοχές με σκόνη.
· Ασφαλτόστρωση και βελτίωση των δρόμων: μειώνει την ανασήκωση σκόνης από την κυκλοφορία οχημάτων.
· Ανακύκλωση και ορθολογική διαχείριση αποβλήτων
· Αναδάσωση περιοχών
· Αποφυγή καύσης αγροτικών υπολειμμάτων
· Βελτίωση των διαδικασιών στις βιομηχανίες: Η εγκατάσταση φίλτρων και η χρήση τεχνολογιών που μειώνουν την παραγωγή σκόνης στις βιομηχανικές διαδικασίες.
· Χρήση καθαρών καυσίμων στα οχήματα: Η χρήση καθαρών καυσίμων (π.χ. φυσικό αέριο) και η ενίσχυση των ελέγχων για τις εκπομπές ρύπων από τα οχήματα.
· Εφαρμογή κανονισμών για την προστασία του περιβάλλοντος
· Αντιρρυπαντική προστασία σε έργα κατασκευών: Η τοποθέτηση προστατευτικών διχτύων και συστημάτων για να περιοριστεί η διάχυση σκόνης σε εργοτάξια.
· Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του κοινού
· Κατασκευή “πράσινων” οδών
· Αποκατάσταση των εδαφών σε περιοχές με ερημοποίηση: Η αναβάθμιση των εδαφών που έχουν υποστεί ερημοποίηση με φυτεύσεις και μέτρα για την καταπολέμηση της σκόνης.
· Εφαρμογή πρακτικών καλής γεωργίας: Η χρήση καλών γεωργικών πρακτικών (π.χ. λιγότερη ανασκαφή, κάλυψη του εδάφους με φυτά) περιορίζει την παραγωγή σκόνης.
· Σωστή συντήρηση οδικών και οικοδομικών μηχανημάτων
· Ανακύκλωση αέρα στις βιομηχανίες: Η εφαρμογή τεχνολογιών που επαναχρησιμοποιούν τον αέρα εντός των βιομηχανικών μονάδων για να περιορίσουν τη σκόνη που εκλύεται.
· Προώθηση της χρήσης ηλεκτρικών οχημάτων
· Μείωση της κυκλοφορίας σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση σκόνης: Η δημιουργία περιοχών με περιορισμένη κυκλοφορία ή την ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας.
· Κατασκευή περιοχών με φυσική προστασία από τον άνεμο: Η δημιουργία αναχώματα ή φυσικών φραγμάτων με φυτά που μπορούν να μειώσουν την κινητικότητα της σκόνης από τον άνεμο.
· Περιορισμός των οικοδομικών δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια των ξηρών περιόδων: Η αποφυγή των κατασκευαστικών εργασιών σε περιόδους έντονης ξηρασίας, όταν η παραγωγή σκόνης είναι υψηλή.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Μετά από έρευνα που έχουμε κάνει και με στοιχεία από το Τμήμα Μετεωρολογίας και συνεντεύξεις που έχουμε κάνει σε κόσμο μεγαλύτερης ηλικίας, έχουν συμπεραίνει ότι τα επίπεδα σκόνης στην ατμόσφαιρα, έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό συγκριτικά με τα παλιά χρόνια και αυτό έχει επιφέρει αρνητικές συνέπειες στην ατμόσφαιρα και στην ανθρώπινη υγεία.
Έχει προκαλέσει τις διάφορες καιρικές αλλαγές, όπως αυξημένη θερμοκρασία, μεγαλύτερη διάρκεια καλοκαιριού, λιγότερη βροχόπτωση και τα έντονα και καταστροφικά καιρικά φαινόμενα που συμβαίνουν παγκοσμίως. Θα πρέπει να όλοι να ευαισθητοποιηθούμε και να εφαρμόσουμε τα αναγκαία μέτρα για να μειωθούν τα επίπεδα σκόνης στην ατμόσφαιρα, αφού απώτερος μας στόχος είναι η ανθρώπινη υγεία και η διατήρηση του πλανήτη μας.
ΜΑΡΤΙΟΣ 2025
