Πριν από πολλά χρόνια ,όταν δεν είχαν εμφανιστεί ακόμη τα νέα μέσα πλυντηρίων και μπάνιων και δεν είχε νερό δικό του το κάθε σπίτι , οι κάτοικοι του χωριού Κρήτου-Τέρρα φρόντισαν για τη δική τους καθαριότητα και υγεία .Είχαν κατασκευάσει και χρησιμοποιήσει το δικό τους πλυντήριο, για τα ρούχα τους και μπάνιο για την ατομική τους καθαριότητα , το σημερινό ονομαζόμενο ΠΛΥΣΤΑΡΙΟ, ΠΛΥΣΤΑΡΚΟ ή ΠΛΥΜΑΡΚΟ
Αυτό βρίσκεται στην έξοδο του χωριού, στο δρόμο που οδηγεί στην κύρια εκκλησία του χωριού της Παναγίας της Χρυσελεούσης , προς την περιοχή των περβολιών, δίπλα και κάτω από την αλευρόμυλο του μακαριστού Νικόλα Φιλιππίδη, πρώην κοινοτάρχη.
Το πλυσταριό κατασκευάστηκε , στο τέλος της σήραγγας η οποία ξεκινούσε από το Κεφαλόβρυσο και κατέληγε ακριβώς κάτω από τον αλευρόμυλο, μεταφέροντας το νερό για να ποτίζουν τα περιβόλια οι κάτοικοι του χωριού. Στην έξοδο της σήραγγας στην αριστερή πλευρά του πετραυλακιού, είχαν λαξεύσει πάνω σε πλάκα μήκους περίπου 15 μέτρων, 8 γούρνες ,βάθους περίπου ενός ποδιού και διαμέτρου περίπου 70 πόντων, 6 στρογγυλές και 2 τετράγωνες.
Την πλευρά της κάθε γούρνας προς το αυλάκι, την ξετρυπούσαν με επιδεξιότητα για να φεύγει το ακάθαρτο νερό, προς το αυλάκι και όταν ήθελαν την έκλειναν με ένα μικρό ρούχο που το σφήνωναν στην μικρή ανοικτή τρύπα.
Στο πλυσταριό πήγαιναν καθημερινά οι γυναίκες του χωριού μεταφέροντας στον ώμο τους , όλα τα λερωμένα ρούχα, σε κοφίνες* που ήταν μπλεγμένες από καλάμια, τις οποίες τοποθετούσαν δίπλα από την γούρνα. Επειδή οι γούρνες ήταν λίγες ,κάθε νοικοκυρά προσπαθούσε να σηκωθεί από τα χαράματα για να προλάβει να πάρει αδειανή γούρνα. Δίπλα από την γούρνα υπήρχαν κατασκευασμένες πέτρινες νηστιές* και πάνω σ’ αυτές τοποθετούσε το χαρτζιή* της η κάθε γυναίκα γεμίζοντάς το με νερό .Πάνω σ’ αυτό, τοποθετούσαν μία ξύλινη βέργα και σ’ αυτή έδεναν ένα σακούλι, γεμάτο με στάχτη, που κρεμόταν και φούσκωνε μέσα στο νερό κατασκευάζοντας την λεγόμενη αλουσίβα .Μέσα στη γούρνα έριχναν τα λερωμένα ρούχα και με ένα ειδικά κατασκευασμένο δοχείο, το λεγόμενο( παοκόλοκο)*, κρατώντας το από την αγκυλωτή ουρά του και γεμίζοντας το από το χαρτζιή* με αλουσίβα* την άδειαζαν μέσα στην πέτρινη γούρνα . Όταν φούσκωναν τα ρούχα μετά από λίγη ώρα, τα έβγαζαν και τα τοποθετούσαν δίπλα από την γούρνα πάνω στην πέτρινη πλάκα τα έτριβαν με το πράσινο τετράγωνο σαπούνι και με ένα ξύλινο πλατύ κατασκεύασμα τη λεγόμενη (Φαούτα)* κτυπούσαν τα λερωμένα ρούχα πολλές φορές ,τα ξέπλεναν με καθαρό τρεχάτο νερό του αυλακιού και τα έβαζαν στην κοφίνα* για να τα πάρουν σπίτι τους, να τα απλώσουν για στέγνωμα.
Στο χώρο του πλυσταριού μόνο γυναίκες μπορούσαν να πηγαίνουν. Στους άνδρες απαγορευόταν να πλησιάσουν γι’ αυτό και πάνω από το πλυσταριό ήταν κτισμένος ψηλός τοίχος, ώστε να μην μπορεί κανένας να κοιτάξει προς τα κάτω, που βρίσκονταν οι γυναίκες. Εξαιρούνταν μόνο αγόρια μικρής ηλικίας που συνοδευόταν από τις μητέρες τους για να τα κάνουν μπάνιο . Όλα αυτά γίνονταν, επειδή οι γυναίκες κατά το πλύσιμο των ,συνήθιζαν να σηκώνουν τον ποδόγυρο του φουστανιού τους και να τον δένουν στη μέση τους για να μην βρεχτεί όταν έμπαιναν μέσα στο νερό του αυλακιού και επειδή φαινόταν μέρος των γυμνών ποδιών τους δεν επιτρεπόταν να τα δουν οι άνδρες. Εκτός βέβαια από αυτό οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν μέρος της σήραγγας σαν μπάνιο για να λούζονται. Εκεί έβγαζαν τα ρούχα που φορούσαν και όπως ήταν γυμνές έμπαιναν μέσα στη σήραγγα που δεν μπορούσε κανένα μάτι ανδρικό να τις αγναντέψει , έκαναν το μπάνιο τους με την αλουσίβα* και το πράσινο παλιό σαπούνι ,ξεπλένονταν με το καθαρό νερό του αυλακιού, μετά φορούσαν τα καθαρά τους ρούχα και πήγαιναν σπίτι τους.
Αυτή η διαδικασία τελείωσε γύρω στο 1960 όταν έγινε η δημοκρατία και άρχισαν να αλλάζουν τα γεγονότα προς το καλύτερο και η κάθε γυναίκα έκανε το πλυσταριό και το μπάνιο στο σπίτι της αφού είχε υδροδοτηθεί το κάθε σπίτι.
* Kοφίνες = Ήταν χειροποίητες καλάθες μπλεγμένες από καλάμια τις οποίες χρησιμοποιούσαν για μεταφορά διαφόρων υλικών, στην περίπτωση αυτήν μετέφεραν ρούχα.
* Νηστιά = Δύο πέτρες τοποθετημένες παράλληλα και στο ενδιάμεσό τους τοποθετούσαν ξύλα και άναβαν τη φωτιά. Πάνω στις πέτρες τοποθετούσαν το χαρτζιή με το νερό.
*Παοκόλοκο= Ειδικό νεροκόλοκο, που με την κατάλληλη επεξεργασία κατά την ανάπτυξή του στο φυτό κολοκιά, παίρνει σχήμα αγκυλωτό η ουρά του και όταν αποξηρανθεί, ανοίγοντάς του μια τρύπα στο πάνω μέρος , γίνεται δοχείο για μεταφορά νερού.
*Φαούτα= Ήταν ένα κομμάτι ξύλο πλάτους περίπου 10-15 πόντους και μήκους περίπου 40 πόντους ,στην άκρη του μήκους το έκοβαν και σχημάτιζαν την ουρά όπου και τη κρατούσαν με το χέρι για να (φαουτίζουν), κτυπούν τα ρούχα.
*Χαρτζιή= Μεταλλικό κατασκεύασμα από χαλκό .που με ειδική επεξεργασία γινόταν μία μεγάλη κούπα της τοποθετούσαν δύο σιδερένιες πιάστρες στα πλευρά , το γάνωναν και το χρησιμοποιούσαν για να ζεσταίνουν μεγάλες ποσότητες νερού.
*Αλουσίβα= Ήταν το κατασκεύασμα που προερχόταν από το βραστό νερό και την στάχτη που ήταν μέσα σε ένα ρούχο και φούσκωνε μέσα στο χαρτζιή ή μέσα σε κάποιο βαρέλι.
