Εκπλήξεις επεφύλασσε η ολοκλήρωση της δεύτερης φάσης ανασκαφών στον τύμβο της Λαόνας, στην Παλαίπαφο, κοντά στα Κούκλια, η οποία αποτελούσε ακμαίο διοικητικό κέντρο του νησιού, μέχρι και πριν την ελληνιστική περίοδο. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν νέα δεδομένα για τις διαστάσεις του μυστηριώδους τύμβου, καθώς και για το εμβαδόν του οχυρού που βρίσκεται στο ίδιο σημείο.
Όπως αναφέρει ανακοίνωσή του Τμήματος Αρχαιοτήτων για την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης των ετήσιων ερευνών πεδίου 2022 της Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου (ΠΚ), ο σπάνιος και μυστηριώδης τύμβος της Λαόνας, ο οποίος μέχρι πρόσφατα, έκρυβε την ύπαρξη του οχυρού, είναι ένα μνημείο που η υλοποίησή του απαιτούσε την κινητοποίηση τεράστιου ανθρώπινου δυναμικού υπό την καθοδήγηση εξειδικευμένων μηχανικών.
Βασικό ζητούμενο της έρευνας είναι να επιβεβαιώσει τον ταφικό του χαρακτήρα και να προσδιορίσει την πολιτική προσωπικότητα που διέταξε την κατασκευή του. Αν και ο τύμβος Λαόνας εξακολουθεί να κρύβει τα μυστικά του, σημειώνεται ότι οι εργασίες της φετινής αποστολής έχουν προσδιορίσει με ακρίβεια τα τμήματα που απομένουν να διερευνηθούν.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων εξηγεί ότι τύμβοι μνημειακών διαστάσεων, όπως π.χ. οι Μακεδονικοί, ήταν μέχρι πρόσφατα άγνωστοι στην Κύπρο. Το 2011, ο λόφος Λαόνας, ένα χιλιόμετρο βορειοανατολικά του ιερού της Αφροδίτης στα Κούκλια, αναγνωρίστηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ανάλυσης τοπίου του PULP ως ανθρωπογενής τύμβος τεραστίων διαστάσεων, πολύ μεγαλύτερος του τύμβου της Σαλαμίνας, ο οποίος είχε ανεγερθεί πάνω από το καλούμενο «κενοτάφιο του Νικοκρέοντα».
Πάντως, τα αποτελέσματα των φετινών ερευνών επεφύλασσαν ακόμη μια έκπληξη, καθώς ανέτρεψαν την αντίληψη που είχε δημιουργηθεί για την πορεία του οχυρού και αποκάλυψαν τις επεμβάσεις που δέχτηκε, στο πλαίσιο ανέγερσης του τύμβου. Αντί για την αναμενόμενη δυτική στροφή κάτω από την κορυφή του τύμβου (στα 114 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας), το αμυντικό μνημείο ακολουθεί μια απρόσμενη πορεία, διασχίζοντας διαγωνίως τη βόρεια πλευρά του τύμβου, κάτω από τον οποίο διατηρείται σε εξαιρετικά καλή κατάσταση. Αυτή η εξέλιξη επαναπροσδιορίζει τους υπολογισμούς που αφορούν τόσο στις διαστάσεις του τύμβου όσο και στο εμβαδόν του οχυρού, του οποίου η δυτική πλευρά θα αναζητηθεί στη συνέχεια.
Εδώ και μια δεκαετία, σημειώνεται στην ανακοίνωση, ο τύμβος Λαόνας τυγχάνει εξειδικευμένων μελετών, αποτύπωσης με ψηφιακά μέσα, και σταδιακής ανασκαφής. Η πρώτη έκπληξη των ερευνών ήταν ότι ο τύμβος, που φαίνεται να ανήκει χρονολογικά στο τέλος του 4ου ή τις αρχές του 3ου αι. π.Χ., είχε ανεγερθεί πάνω από αρχαιότερο αμυντικό μνημείο (οχυρό) της Κυπρο-Κλασικής περιόδου.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων αναφέρει ότι οι ανασκαφές αναπτύχθηκαν εντός 20 τετραγώνων συνολικού εμβαδού 525 τ.μ. Μαζί με το ανατολικό τμήμα του οχυρού, το συνολικό ορατό μήκος αυτού του σπάνιου μνημείου ξεπερνά σήμερα τα 160 μέτρα, ενώ το εμβαδόν του θα ήταν τουλάχιστον 1.740 τ.μ. Το πλάτος του οχυρού προσδιορίζεται στα 5 μ.
Η μέθοδος κατασκευής του οχυρού, όπως σημειώνεται στην ανακοίνωση, βασίζεται σε εναλλασσόμενα στρώματα λίθων και πλίνθων. Τμήματα του δαπέδου χρήσης του οχυρού, που εντοπίστηκαν κοντά στα θεμέλια του τείχους, δείχνουν ότι ο φυσικός βράχος (καφκάλλα) έτυχε επεξεργασίας ώστε να είναι σχετικά επίπεδος. Πάνω στην επίπεδη καφκάλλα τοποθετήθηκε πρώτα πυκνή στρώση ποταμίσιων βοτσάλων και στη συνέχεια συμπυκνωμένο κόκκινο χώμα, το οποίο περιέχει μεγάλο αριθμό κεραμικών οστράκων. Εξετάζεται κατά πόσο το κόκκινο χώμα έχει την ίδια σύσταση όπως και το χώμα με το οποίο κατασκευάστηκαν οι πλίνθοι.
Αναφέρεται, ακόμα, ότι το μέγιστο τεκμηριωμένο ύψος του οχυρού στο σημείο της κορυφής της βόρειας κλίμακας προσδιορίζεται στα 8 μ. Σημειώνεται ότι η πλήρης αποκάλυψη της κλίμακας, από τα στρώματα του τύμβου που την έχουν εγκλωβίσει σε ύψος 8 μέτρων, ενέχει σοβαρούς κινδύνους, και θα μπορέσει να γίνει μόνο σε περίπτωση που θα συνοδεύεται από άμεση υλοποίηση προγράμματος στερεοποίησης και συντήρησης.
Η κατασκευή του οχυρού ανάγεται, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα πορίσματα, στον 5ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί έργο της ελληνικής βασιλικής δυναστείας της Πάφου. Το οχυρό είναι σύγχρονο, και φαίνεται να συνδέεται λειτουργικά, με τα μνημεία (ανάκτορο και εργαστηριακό σύμπλεγμα) που εντοπίστηκαν στην ακρόπολη του Χατζηαπτουλλά, μόλις 70 μ. προς τον νότο.
Η αποκάλυψη της ανατολικής όψης του οχυρού με τις δυο αντικριστές κλίμακες, έγινε παράλληλα με τη δημιουργία μεγάλων τομών, που επέτρεψαν τη μικρομορφολογική ανάλυση των στρωμάτων κατασκευής του τύμβου. Πέρσι ολοκληρώθηκε και δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Geoarchaeology, η μελέτη που αφορά στη μέθοδο και τα στάδια ανέγερσής του τύμβου, με την οποία επιβεβαιώνεται ότι πρόκειται για έργο έμπειρων μηχανικών με στόχο τη δημιουργία ενός μνημείου που θα παρέμενε άφθαρτο στο πέρασμα του χρόνου.
Τέλος, το Τμήμα Αρχαιοτήτων ενημερώνει ότι τον Οκτώβριο θα διεξαχθεί η δεύτερη φάση των ερευνών και θα συνδυαστεί με εκδήλωση που θα αφορά στα μέχρι τώρα αποτελέσματα των ερευνητικών προγραμμάτων που υλοποιούνται στην Παλαίπαφο από την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας του ΠΚ από το 2002, και από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) από το 2021, στο πλαίσιο της αναζήτησης της δομής του αστικού ιστού της αρχαίας πολιτείας.
Στις έρευνες, που διεξάγονται στο πλαίσιο του προγράμματος Palaepaphos Urban Landscape Project (PULP), το οποίο διευθύνει από το 2006 η καθηγήτρια Μαρία Ιακώβου, συμμετείχαν φέτος πολλοί ειδικοί συνεργάτες του προγράμματος. Οι εργασίες άρχισαν τον Μάιο με γεωφυσικές διασκοπήσεις, τις οποίες διαχειρίστηκε ο καθηγητής Απόστολος Σαρρής (Εργαστήριο Digital Humanities GeoInformatics, ΠΚ) σε συνεργασία με το Εργαστήριο Γεωφυσικής Δορυφορικής Τηλεπισκόπισης και Αρχαιοπεριβάλλοντος (Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας, Ρέθυμνο, Κρήτης).
Οι έρευνες συνεχίστηκαν με στοχευμένες ανασκαφές στη βόρεια όψη του τύμβου, την ευθύνη των οποίων είχε ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σιένας (UNISTRASI) Jacopo Tabolli. Ολοκληρώθηκαν με την αποτύπωση των μνημείων με UAV (drone) από τους Δρ. Κυριάκο Θεμιστοκλέους και Δρ. Άθω Αγαπίου (Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης και Γεω-Περιβάλλοντος, ΤΕΠΑΚ).
Η εκδήλωση για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων θα πραγματοποιηθεί στις 7 Οκτωβρίου 2022 στη Μεσαιωνική αγρέπαυλη, εντός του Ιερού της Αφροδίτης, και θα χαιρετίσει τη σύμπραξη των αρχαιολογικών σχολών των δυο πανεπιστημίων. Η εκδήλωση διοργανώνεται από το Κοινοτικό Συμβούλιο Κουκλιών και έχει τεθεί υπό την αιγίδα του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου.
Της Κικής Περικλέους
