Σύντομο Ιστορικό
Το 1924 η αποικιοκρατική κυβέρνηση της Κύπρου έδωσε άδεια σε αγγλική εταιρεία για την εγκατάσταση βιομηχανίας κλωστοποίησης μεταξιού στη Γεροσκήπου.
Δύο χρόνια μετά, το 1926, και αφού εγκαινιάστηκε από τον Άγγλο κυβερνήτη M. Stevenson, άρχισε τη λειτουργία του το Μεταξουργείο Γεροσκήπου («The Cyprus Silk Filature Ltd»). Απασχολούσε μεγάλο αριθμό εργατών και εργατριών από τη Γεροσκήπου και τα γύρω χωριά και αποτέλεσε τον βασικότερο οικονομικό πόλο ανάπτυξης της περιοχής (μαζί με το Αγρόκτημα της Γεροκηπιάς). Απορροφούσε όλη την παραγωγή κουκουλιών της επαρχίας Πάφου και αποτέλεσε σταθμό στη βιομηχανική παραγωγή του νησιού.
Το 1934 το μεγαλύτερο μέρος του πουλήθηκε στον Κύπριο επιχειρηματία Ν.Κ. Λανίτη και μετονομάστηκε σε «Βιομηχανίαι Πάφου Λτδ».
Το 1940, με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι χώροι του επιτάχθηκαν από τους Βρετανούς για την κατασκευή αλεξίπτωτων.
Η λειτουργία του εργοστασίου συνέχισε για ακόμη λίγα χρόνια μέχρι το οριστικό κλείσιμό του το 1952.
Μετά την ανεξαρτησία, και συγκεκριμένα το 1961, η Κοινότητα της Γεροσκήπου ζήτησε από το κράτος τη δημιουργία στις εγκαταστάσεις του πρώην Μεταξουργείου Επαγγελματικής Σχολής «για την τεχνική και επαγγελματική μόρφωση των νέων της περιφέρειας» για να έρθει τελικά η Κυπριακή Δημοκρατία να το επιτάξει και να δημιουργήσει το 1964 το Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων Πάφου, το οποίο για τέσσερις περίπου δεκαετίες εκπαίδευσε χιλιάδες εθνοφρουρούς.
Μετά τη μετακίνηση του ΚΕΝ στο χωριό Αναρίτα στα τέλη του 20ου αι., η έκταση ξαναπέρασε στα χέρια της ιδιοκτήτριας εταιρείας (Λαϊκή Τράπεζα).
Το 2004, μετά από πρόταση του Δήμου Γεροσκήπου, ολόκληρο το τεμάχιο, ανακηρύχθηκε «διατηρητέο» (Διάταγμα ΚΔΠ 75/2004). Οι κτιριακές εγκαταστάσεις του συνιστούν αξιόλογα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής.
Η ιδιοκτήτρια εταιρεία προγραμμάτιζε την οικοπεδοποίηση του χώρου, εξασφαλίζοντας πολεοδομική άδεια το 2012 για οικιστική και εμπορική ανάπτυξή του, σχεδιασμός που έμεινε στα χαρτιά λόγω της οικονομικής κρίσης του 2013 και τη συγχώνευση της Λαϊκής με την Τράπεζα Κύπρου.
Τον Ιανουάριο του 2021 ο Δήμος Γεροσκήπου υπέγραψε συμφωνία ύψους 2,5 εκατομμυρίων ευρώ με την Τράπεζα Κύπρου για αγορά της γης, με στόχο την αξιοποίηση της προς όφελος της Γεροσκήπου και των κατοίκων της.
Χαρακτηριστικά – Πλεονεκτήματα Τεμαχίου
Το τεμάχιο αρ. 674, συνολικού εμβαδού 26757τ.μ. βρίσκεται μόλις 300μ. βόρεια της Πλατείας Γεροσκήπου. Πρόκειται για τον μοναδικό ελεύθερο χώρο µε ανάλογη έκταση, που έχει απομείνει στον πολεοδομικό ιστό της Γεροσκήπου. Αποτελεί απόθεμα ζωής για την πόλη και πρέπει να αξιοποιηθεί αναλόγως.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου συνίστανται:
- Στην εγγύτητά του µε το ιστορικό κέντρο της πόλης.
- Στην εύκολη πρόσβαση, µέσω του οδικού δικτύου, με όλες τις συνιστώσες του Δήμου Ανατολικής Πάφου.
- Στην ιστορική ταυτότητά του: εργοστάσιο μεταξουργίας και στρατόπεδο, που υποστηρίζεται χωρικά από κτίρια που χρονολογούνται από τη δεκαετία του ’30 έως και τη δεκαετία του ’70.
- Στα φυσικά ποιοτικά στοιχεία του: απρόσκοπτη θέα, πράσινο, ενδιαφέρουσες οπτικές φυγές, ελεύθεροι χώροι.
Το μέγεθός του, τα διατηρητέα κτίρια, η ιδιαίτερα προνομιακή του θέση, η σχέση του με το κέντρο της πόλης, µε το οποίο υπάρχει οπτική επαφή, καθώς και η σχέση µε μια αναπτυσσόμενη περιοχή κατοικίας, καθιστούν τον χώρο ιδιαίτερης σημασίας.
Για την ακρίβεια, αποτελεί ακίνητο υψηλής υπεραξίας, το οποίο χρήζει ολιστικής ανάπτυξης που θα αποβλέπει:
1) στην προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη του κτιριακού του αποθέματος, που αποτελεί μοναδικό μνημείο της αρχιτεκτονικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς
και
2) στη δυναμική επανένταξη του συγκεκριμένου χωρικού συνόλου στην οικονομικοκοινωνική και πολιτιστική ζωή του Δήμου.
Παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν την οριστικοποίηση του σχεδιασμού
- Το πολεοδομικό καθεστώς
Η πλήρης αξιοποίηση και εκμετάλλευση των πολεοδομικών όρων δόμησης και κάλυψης που ισχύουν στο τεμάχιο, πέραν από οικονομικά ανέφικτη, θα είναι καταστροφική (περιβαλλοντικά, πολιτιστικά και κοινωνικά). Εξάλλου, ένας από τους λόγους που οδήγησαν τον Δήμο στην αγορά του ήταν η αποφυγή της τσιμεντοποίησής του. Συνεπώς, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, η χωροθέτηση και κατασκευή νέων κτιρίων θα πρέπει να αποφευχθεί. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην επανάχρηση των 3300τ.μ. κτιριακού αποθέματος και στην ενεργοποίηση του ελεύθερου χώρου.
- Η παρούσα κατάσταση του εργοστασίου
Δυστυχώς, η αυθεντικότητά του Μεταξουργείου ως βιομηχανικού χώρου έχει μειωθεί σημαντικά, λόγω της απώλειας του εξοπλισμού του, αλλά και καταστροφής/αφαίρεσης αρχιτεκτονικών μερών του (όπως π.χ. του τεράστιου φουγάρου, που αποτελούσε σήμα κατατεθέν του εργοστασίου). Το γεγονός αυτό, φυσικά, επηρεάζει σημαντικά τη διαμόρφωση της πρότασης επανάχρησης.
- Οι τοπικές ανάγκες και οι οικονομικές δυνατότητες του Δήμου
Η Γεροσκήπου, και κατ’ επέκταση ο Δήμος Ανατολικής Πάφου, στερείται βασικών υποδομών, αλλά και έργων προστιθέμενης αξίας. Η επανάχρηση και η διαχείριση ενός τόσο μεγάλου χώρου αναμφίβολα δημιουργεί υψηλές προσδοκίες, αλλά και ανησυχίες/αντιρρήσεις όσον αφορά την οικονομική βιωσιμότητα του σχεδιασμού. Δεν έχουμε την πολυτέλεια αποτυχίας!
- Βιώσιμη ανάπτυξη
Η αξιοποίηση θα πρέπει να καλύπτει ανάγκες της γενιάς του σήμερα, χωρίς, όμως, να περιορίζει τη δυνατότητα παρέμβασης και της επόμενης γενιάς.
Σενάρια Επανάχρησης
Κατ’ αρχήν, θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει κάποιο πρότυπο μοντέλο επανάχρησης, που να μπορεί να εφαρμοστεί για όλες τις περιπτώσεις, καθώς οι χρήσεις εξαρτώνται από τις ιδιαιτερότητες του κάθε ιστορικού μνημείου, τις ανάγκες της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας και, φυσικά, τις οικονομικές δυνατότητές της δημοτικής αρχής.
Στις 16 Νοεμβρίου εγκαινιάστηκε από τον Δήμο Γεροσκήπου δημόσιος διάλογος για τη συζήτηση τρόπων αξιοποίησης του χώρου, στον οποίο μπορούν να συμμετέχουν και οι κοινότητες που θα απαρτίζουν μελλοντικά τον Δήμο Ανατολικής Πάφου. Λέχθηκαν αρκετές ενδιαφέρουσες προτάσεις, ενώ άλλες άρχισαν να υποβάλλονται και εγγράφως.
Εξίσου σημαντική είναι και η ιδέα για ανάδειξη του δομημένου και ελεύθερου χώρου του Παλιού Μεταξουργείου σε τόπο συλλογικό, τόπο συνάντησης, επικοινωνίας και πολιτιστικής δημιουργίας. Αναμφίβολα, θα σηματοδοτήσει την έναρξη μιας νέας εποχής για τη Γεροσκήπου και τον Δήμο Ανατολικής Πάφου.
Για τον σκοπό αυτό, μέσα στο επόμενο διάστημα, η Πολιτιστική Υπηρεσία του Δήμου Γεροσκήπου θα υποβάλει στο Δημοτικό Συμβούλιο μια συγκεκριμένη πρόταση (ως βάση συζήτησης), που θα προβλέπει την αξιοποίηση, με βιώσιμο τρόπο, του κτιριακού αποθέματος του Παλιού Μεταξουργείου (συγκρότημα μεικτών χρήσεων).
Η πρόταση θα περιλαμβάνει επίσης την ενεργοποίηση του υπαίθριου κοινόχρηστου χώρου, με στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στη Γεροσκήπου. Επιπρόσθετα, ο υπαίθριος χώρος θα αποτελεί οργανικό μέρος του κτιριακού συμπλέγματος, ενώ, με την καθαίρεση των περιφράξεων, θα συνδέει και τον χώρο με την ευρύτερη περιοχή και την Πλατεία Γεροσκήπου.
Αναζητούμε, λοιπόν, μια λύση που μπορεί να βλέπει αρκετά μακριά, να είναι αρκετά ευέλικτη και σοφή, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η διαχρονική αξιοποίηση του χώρου. Θα τη βρούμε!
—————————————————————————————————————–
Νίκος Παλιός
Λειτουργός Πολιτιστικών Θεμάτων & Δημοσίων Σχέσεων Δήμου Γεροσκήπου
