Μέσω της ανάδειξης των αξιών του πολιτισμού, η Κύπρος, όπως και η Ελλάδα μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρα μεταξύ των λαών και προς την κατεύθυνση αυτή επιβάλλεται να αναπτύξουν μια πολιτισμική στρατηγική, λέει ο Κύπριος μουσικοσυνθέτης, Μάριος Ιωάννου Ηλία.
Μιλώντας στο ΚΥΠΕ και ερωτηθείς κατά πόσο η μουσική μας παράδοση κεφαλαιοποιείται πολιτιστικά και πολιτικά και με ποιόν τρόπο μπορεί να αποτελέσει πρεσβευτή του πολιτισμού μας, ο κ. Ηλία λέει πως αναλογιζόμενοι τα τρέχοντα παγκόσμια γεγονότα, ο ελληνικός πολιτισμός εμπεριέχει τα εχέγγυα κοινωνικών αξιών, όπως του πρεσβευτή της ειρήνης.
«Με τις οικουμενικές απελευθερωτικές αξίες του είναι θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και όχι μόνον» σημειώνει. Κατά τον μουσικοσυνθέτη, επιβάλλεται μια δυνατή δημιουργική πολιτισμική στρατηγική από πλευράς μας, ώστε να μεσολαβήσει για ειρήνη και γενικώς να αποκτήσει δεσπόζουσα στρατηγική σημασία η Κύπρος, αλλά και η Ελλάδα, λειτουργώντας ως πολιτισμική γέφυρα μεταξύ των λαών.
Παραθέτοντας σχετικά παραδείγματα, λέει ότι η βυζαντινή μουσική με τον μελοποιό και «μαΐστωρ της μουσικής» Ιωάννη Κουκουζέλη επηρέασε δραστικά τη μουσική δημιουργία των σλαβικών λαών. Ο αγιογράφος Θεοφάνης ο Έλληνας, συνεχίζει, θεμελίωσε τη Ρωσική Σχολή Τέχνης ενώ ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός υπήρξε ο διαφωτιστής των Ρώσων.
Αναφέρεται επίσης στην πρακτική αξιοποίηση της μουσικής παράδοσης και πολιτισμικής μας κληρονομιάς για τη δημιουργία νέων έργων και νέου πολιτιστικού πλούτου, τα οποία να συμβαδίζουν, όπως λέει, με τη σύγχρονη εποχή, να έχουν τη δύναμη συμβολής στην αντιμετώπιση των κρίσεων και να διαμορφώνουν ένα ουσιώδες όραμα για την ανθρωπότητα του σήμερα και του αύριο.
Ερωτηθείς αν η Αφροδίτη μπορεί να γίνει η μουσική ταυτότητα της Κύπρου και τελικώς η «μεγάλη πρέσβειρα» της Μεγαλονήσου, ο κ. Ηλία λέει ότι η θεά, εκτός από την ελληνική μυθολογία και θρησκεία, παρουσιάζεται σε διάφορους πολιτισμούς όπως για παράδειγμα στους αρχαίους Ρωμαίους ως Βένους και στην Ανατολή ως Άθωρ, Κυβέλη ή Αστάρτη.
Σύμφωνα με τον ομηρικό μύθο γεννήθηκε στην Πέτρα του Ρωμιού της Πάφου, για αυτό και της δόθηκε το προσωνύμιο «Κύπρια» ενώ και ο Ησίοδος αναφέρει το ίδιο για τη γέννησή της στη «Θεογονία», λέει.
«Σε γενικές γραμμές, επιβάλλεται η μουσικοποίηση του θέματος με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναδεικνύονται με πρωτότυπη δημιουργική μεθοδολογία όλα όσα ταυτίζουν τη Θεά με την Κύπρο» σημειώνει.
Ερωτηθείς για ποιόν λόγο η κλασική μουσική στην Κύπρο και στην Ελλάδα θεωρείται κάτι ξένο και εισαγόμενο ο κ. Ηλία παραπέμπει στην ιστορία, από τον 15ο μέχρι τον 19ο αιώνα, σημειώνοντας ότι την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρισκόμαστε αποκομμένοι από την ευρωπαϊκή Αναγέννηση και το Διαφωτισμό.
«Το γενικό επίπεδο μόρφωσης και πολιτισμού είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Στις τοπικές κοινωνίες υπάρχει η προφορική μουσική παράδοση με τη μορφή λαϊκών τραγουδιών και εκκλησιαστικών μελωδιών, λόγω του ότι οι Οθωμανοί άφηναν θρησκευτική ελευθερία στους ορθόδοξους Χριστιανούς» λέει.
Προσθέτει πως στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα, λόγω του Πατριαρχείου, συντηρείται η βυζαντινή παράδοση με αυστηρά φωνητικό χαρακτήρα και πνευματική σημειογραφία ως μια «εθνική» μουσική. Υπάρχει δε πλούσια διαπολιτισμικότητα από Τούρκους, Εβραίους, Αρμένιους, Ευρωπαίους κλπ, που αφήνει το αποτύπωμα της στη μουσική.
Προς το τέλος της οθωμανικής κατοχής, Έλληνες έμποροι που ζουν στο εξωτερικό με οικονομική ευμάρεια και αφού είχαν έρθει σ’ επαφή με την Ευρώπη, αναλαμβάνουν ηγετικό ρόλο στην αφύπνιση του γένους, εξηγεί. Όπως λέει, διαθέτουν τα μέσα για την ίδρυση σχολείων, για εκδόσεις και γενικά τη μεταλαμπάδευση των ιδεών του Διαφωτισμού στην Ελλάδα, την στήριξη του επαναστατικού αγώνα και την οργάνωση του ελληνικού κράτους.
«Για αυτή τη μερίδα Ελλήνων, ο εκδυτικισμός είναι συνώνυμο με την αναγέννηση του ελληνικού έθνους, αντίληψη που θα διατηρηθεί σθεναρά στην νεότερη ελληνική ιστορία και θα εκφραστεί και στον τομέα της μουσικής» λέει ο κ. Ηλία.
Αναφερόμενος στη σχέση του με την παραδοσιακή κυπριακή και ελλαδική μουσική ο κ. Ηλία λέει πως αξιοποιεί τις «ρίζες» του για να βγουν «κλαδιά» και όχι για να επιστρέψει σ’ αυτές. Ένα παράδειγμα, λέει, είναι το έργο «Νεκρό φόρεμα» του 2001, το οποίο εμπνέεται από το κυπριακό ακριτικό τραγούδι «Τέσσερα τζαι τέσσερα», αρχικά μέσα από το αρχείο της Δόμνας Σαμίου.
Σύμφωνα με το συγγραφέα Άρη Φακίνο, τα ακριτικά τραγούδια της Κύπρου και της Κρήτης έχουν υποστεί ελάχιστες μουσικές και ποιητικές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου απ’ ότι στις άλλες περιοχές της Ελλάδας, λέει. Χαρακτηρίζει αξιοσημείωτο το ότι τα ακριτικά τραγούδια της Κύπρου ερμηνεύονταν ως επί το πλείστoν από περιπλανώμενους ποιητές-μουσικούς, γεγονός που, όπως λέει, παραπέμπει στους αοιδούς της ελληνικής αρχαιότητας.
Όπως αναφέρει, στο «Νεκρό φόρεμα» η μουσική εκτελείται από έναν οργανοπαίχτη αυλών και στο τέλος, ως αποκορύφωμα, με δύο αυλούς ταυτόχρονα, πράγμα συνηθισμένο στην κυπριακή παραδοσιακή μουσική.
Από το ίδιο κυπριακό τραγούδι εμπνεύστηκε και το έργο «Τέσσερα» για δύο οργανοπαίχτες αυλού και τρία κοντραμπάσα. Σ’ αυτό είναι εμφανής η μεγάλη αντίθεση στο είδος των οργάνων που χρησιμοποιούνται, σ’ αντιπαράθεση της ζωής και του θανάτου, λέει.
Κανένα από τα έργα δεν χρησιμοποιεί τραγουδιστή ή αφηγητή για να αποδώσει τους στίχους και αυτό, λέει «ενδυναμώνει την οργανική έκφραση και μουσικότητα του έργου ανυψώνοντας την σε οικουμενική τραγικότητα, αφού επιδιώκει να αποδώσει το νόημα και τη συναισθηματική κατάσταση του τραγουδιού χωρίς λόγια και χωρίς να επαναχρησιμοποιεί τη δημοτική μελωδία».
Ο Μάριος Ιωάννου Ηλία είναι Πρέσβης του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας Κύπρου καθώς και Πρέσβης του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Συνεργάζεται με το τμήμα Πολιτιστικής Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Μετά τις συνεργασίες με τις Πρεσβείες της Κύπρου στη Βιέννη, στο Βερολίνο, στη Μόσχα και στο Τόκιο ακολούθησε το Βουκουρέστι, τον περασμένο Φεβρουάριο, όπου πραγματοποιήθηκε συναυλία με την παρουσίαση έργου του στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Μουσικής Βουκουρεστίου.
