Στις θάλασσες της Κύπρου συναντούμε δύο είδη σπάνιας ομορφιάς τη μεσογειακή φώκια (Monachus monachus) (Εικόνα 1) και την πράσινη χελώνα Μίδας (Chelonia mydas) (Εικόνα 2). Ο πληθυσμός των δύο αυτών ειδών επηρεάζεται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες συνεπώς πρέπει να εφαρμοστούν τα μέτρα προστασίας τους για να παραμείνουν τα ζώα αυτά στην Κύπρο και να συνεχίσουν να αναπαράγονται στο νησί μας.
Η φώκια Monachus monachus είναι το πιο απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης 2. Σήμερα ο συνολικός αριθμός του είδους Monachus monachus δεν ξεπερνά τα 600 άτομα 3. Σύμφωνα με πληροφόρηση που είχαμε από το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών Κύπρου, μετά το 1960 οι ψαράδες άρχισαν να κυνηγούν τις φώκιες για το κρέας και για το δέρμα τους. Μετά το 2008 καταγράφηκε ραγδαία αύξηση του πληθυσμού τους, αφού μέσα σε διάστημα 10 ετών καταγράφηκαν στις θάλασσές μας 15 – 16 φώκιες. Τον Δεκέμβριο του 2017 καταγράφηκε η γέννηση ενός θηλυκού ατόμου του είδους Monachus monachus στην περιοχή των θαλασσινών σπηλιών της Πέγειας, κάτι που ουσιαστικά σηματοδοτεί την «επιστροφή» της μεσογειακής φώκιας στη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου. Κατά την αναπαραγωγική περίοδο 2019 – 2020 το Υπουργείο Γεωργίας Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ) ανακοίνωσε τρεις γεννήσεις του σπάνιου αυτού είδους στο νησί μας, κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά εδώ και αρκετές δεκαετίες αφού πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός για τη διατήρηση της Μεσογειακής Φώκιας στην Κύπρο. Επίσης, δύο φώκιες του σπάνιου είδους Monachus – monachus, γεννήθηκαν τον Ιανουάριο του 2022 στη περιοχή των θαλασσινών σπηλιών της Αγίας Νάπας. Οι νεαρές αυτές φώκιες ανεβάζουν τον συνολικό πληθυσμό της Μεσογειακής φώκια στην Κύπρο στα 21 άτομα 9.
Μερικές απειλές για τη μεσογειακή φώκια στην Κύπρος είναι: η απώλεια και η υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων της, η αστικοποίηση των γειτνιαζουσών περιοχών, οι τουριστικές πιέσεις λόγω διαφόρων θαλάσσιων δραστηριοτήτων αναψυχής, η συσσώρευση απορριμμάτων αλλά και ρύπων που εκπέμπονται από τα μηχανοκίνητα οχήματα, η υπεραλίευση που οδηγεί στη μείωση της τροφής και επηρεάζει αρνητικά το είδος 5.
Για την προστασία της φώκιας Monachus monachus πρέπει να εφαρμοστούν μερικά μέτρα όπως 2:
- Η δημιουργία μιας ζώνης Απόλυτης Προστασίας των αναπαραγωγικών σπηλαίων στην ξηρά και στη θάλασσα.
- Η δημιουργία μιας ζώνης ελεγχόμενης θαλάσσιας κυκλοφορίας (Buffer Zone).
- H αποτελεσματική ρύθμιση της κίνησης των ανθρώπων κοντά στα αναπαραγωγικά καταφύγια του είδους, μέσω της κατασκευής κατάλληλης περίφραξης και της ολοκλήρωσης της κατασκευής του πεζόδρομου.
- H αποτελεσματική διαχείριση των μη κτισμένων οικοπέδων που βρίσκονται πάνω από τις σπηλιές αναπαραγωγής.
- H αποφυγή οπτικής όχλησης (έντονος φωτισμός προς τη θάλασσα) κατά μήκος της περιοχής απόλυτης προστασίας.
- H πραγματοποίηση δράσεων ενημέρωσης του κοινού και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στην περιοχή.
- H εφαρμογή οργανωμένου συστήματος επιστημονικής παρακολούθησης του είδους στην περιοχή.
Ένα ακόμη σπάνιο θαλάσσιο είδος που συναντούμε στις θάλασσες της Κύπρου είναι η πράσινη χελώνα Μίδας (Chelonia mydas) η οποία έχει μήκος περίπου 120 cm και έχει στο καβούκι της χρώμα κοκκινωπό – καφέ και στο κεφάλι της μεγάλες καφέ κηλίδες ενώ η κοιλιά της είναι κίτρινη και γεννά πέραν των 80 αβγών 6. Η διαδικασία γέννησης των αβγών της διαρκεί αρκετά και η επώασή τους γίνεται τη νύχτα κατά την αναπαραγωγική περίοδο στην ίδια παραλία που έχουν γεννηθεί οι ίδιες. Η αναπαραγωγή τους στην Κύπρο ξεκινά τον μήνα Ιούνιο σε μερικές αμμώδεις παραλίες του νησιού μας όπως στην περιοχή της Λάρας -Τοξεύτρας, όπως επίσης και στις παραλίες Πόλης Χρυσοχούς – Γιαλιάς, Πισσουρίου και Αυδήμου.
Ένας από τους κυριότερους λόγους εξαφάνισης των θαλάσσιων χελωνών είναι το φαινομένου του θερμοκηπίου. Αν και οι κλιματικές αλλαγές θεωρούνται φυσικό φαινόμενο, όμως μετά την συνεχή απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα κυρίως από τα εργοστάσια σε ολόκληρο τον πλανήτη, παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας της Γης. Ο γρήγορος ρυθμός εξέλιξης του φαινομένου αυτού δημιουργεί ένα κλίμα ανησυχίας για το κατά πόσο θα καταφέρουν να επιβιώσουν 4.
Παράλληλα, η ρύπανση των θαλασσών έχει μεγάλο αντίκτυπο στη ζωή και των θαλάσσιων χελωνών. Τα πλαστικά απορρίμματα κυριαρχούν στις θάλασσες και οι χελώνες δεν μπορούν να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ μιας πλαστικής σακούλας και μιας μέδουσας η οποία μπορεί αποτελεί βασικό μέρος της διατροφής τους. Οι πλαστικές σακούλες, καταναλώνονται από τις χελώνες και προκαλούν εσωτερικές εμπλοκές που τις οδηγούν σε θάνατο 7. Εκτός από τις πλαστικές σακούλες θανάσιμη απειλή για τις χελώνες αποτελούν και τα δίκτυα των ψαράδων όταν αποκόπτονται ή εγκαταλείπονται στην θάλασσα και συνεχίζουν να ψαρεύουν παθητικά, δελεάζοντας με μικρότερους οργανισμούς τις θαλάσσιες χελώνες με αποτέλεσμα να εγκλωβίζονται και να ασφυκτιούν μέχρι θανάτου 7. Επιπλέον, το περιβάλλον όπου ζουν οι θαλάσσιες χελώνες επηρεάζεται αρνητικά από την τουριστική και οικιστική ανάπτυξη της χωράς μας. Οι ομπρέλες αλλά και οι ξαπλώστρες στη θάλασσα δημιουργούν ένα αδιαπέραστο τοίχος το οποίο δυσχεράνει την πρόσβαση των χελωνών στο πίσω μέρος της παράλιας, ώστε να γεννήσουν. Παράλληλα, οι οικοδομές κοντά στην θάλασσα έχουν αυξηθεί με αποτέλεσμα τα φωτά κοντά στις παράλιες να αποπροσανατολίζουν τόσο τις ενήλικες θηλυκές χελώνες όταν βγαίνουν να γεννήσουν όσο και τους νεοσσούς να βρουν τον δρόμο πίσω στη θάλασσα 1.
Για τη προστασία των πράσινων χελωνών πρέπει να ληφθούν τα πιο κάτω μέτρα 8:
1. Η προστασία των αυγών και των μικρών χελωνών από τους φυσικούς τους εχθρούς (αλεπούδες) και τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
2. Η προστασία και η διατήρηση των αναπαραγωγικών βιοτόπων τους.
3. Ο συστηματικός έλεγχος του πληθυσμού των χελωνών και της αναπαραγωγικής τους δραστηριότητας στην Κύπρο.
4. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού για την προστασία και διατήρηση των χελωνών και γενικά του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Τα πιο πάνω μέτρα που αφορούν τα δύο αυτά θαλάσσια είδη της Κύπρου εάν εφαρμοστούν σωστά, θα εξασφαλίσουν την προστασία και τη διαιώνιση τους τόσο στις θαλάσσιες ακτές της Κύπρου όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και θα συμβάλουν στην αρμονική συμβίωση τους με τον άνθρωπο.
Βιβλιογραφία:
1. ΑΡΧΕΛΩΝ Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας.
2. Δενδρινός Παναγιώτης 2018. Μελέτη Δέουσας Εκτίμησης των Επιπτώσεων στο Περιβάλλον και ειδικότερα όσον αφορά στη μεσογειακή φώκια και τα χερσαία καταφύγιά της, στο πλαίσιο της προστασίας των ειδών και οικοτόπων στην περιοχή των Θαλασσινών Σπηλιών του δικτύου Natura 2000.
3. Δενδρινός Παναγιώτης 2011.Συμβολή στη μελέτη της οικολογίας της μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus) στην περιοχή του νησιωτικού συμπλέγματος των Βορείων Σποράδων.
4. Η κλιματική αλλαγή διαταράσσει την αναλογία αρσενικών και θηλυκών χελωνών.
5. Η μεσογειακή φώκια στην Κύπρο. Το πιο απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό στην Ευρώπη. www.moa.gov.cy/dfmr
6. Θαλάσσιες Χελώνες
http://thalassiesxelones.blogspot.com/p/blog-page_815.html
7. Οι θαλάσσιες χελώνες στη Μεσόγειο.
8. Οι θαλάσσιες Χελώνες της Κύπρου και η Προστασία τους. http://www.moa.gov.cy/moa/dfmr/dfmr.nsf/All/9BC8F911D41804A742257D800046CAC1/$file/Xelones%20gr.pdf?OpenElement
9. Υπουργείο Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. https://moa.gov.cy/afxithike-o-plithismos-tis-mesogiakis-fokias-stin-kypro/
Παράρτημα:
Εικόνα 1. Το είδος Monachus monachus (φωτογραφία Χάρης Νικολάου)
Εικόνα 2. Το είδος Chelonia mydas (φωτογραφία Μέλπω Τρύφωνος)
Μαθητική ομάδα:
Ιωάννα Ευδοκίου
Κατερίνα Παπασάββα
Ραφαέλα Πισιάρα
Καθηγήτρια:
Τρύφωνος Μέλπω
