Πολλοί γονείς οργανώνουν συνεχώς δραστηριότητες όπως κολύμπι, μπαλέτο, ποδόσφαιρο και άλλα αθλήματα και νιώθουν έτσι πως κάνουν καλά τη δουλειά τους ως γονείς. Σίγουρα οι δραστηριότητες αυτές είναι ωφέλιμες και χρήσιμες για τα παιδιά ειδικά αν προέρχονται από εσωτερικά και προσωπικά κίνητρα των παιδιών. Αν προέρχονται όμως από εξωτερικούς παράγοντες όπως οι γονείς, το περιβάλλον, η κοινωνία, η κοινωνική θέση κ.α. τότε τα αποτελέσματα των οργανωμένων δραστηριοτήτων θα είναι το άγχος και η πίεση στα παιδιά, η κατάθλιψη και το αίσθημα ότι δεν μπορούν τα ίδια τα παιδιά να ελέγξουν τη ζωή τους από πολύ μικρά, ακόμη κι από το δημοτικό.
της Λουίζας Πιερίδου
Εύστοχα ο Rogers αναφέρει πως οι άνθρωποι μιλούν για το παιχνίδι σαν να είναι ανάπαυλα από τη σοβαρή μάθηση, αλλά για τα παιδιά το παιχνίδι είναι σοβαρή υπόθεση. Το ελεύθερο παιχνίδι είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά, τα διδάσκει να είναι λιγότερο αγχώδη και σίγουρα δεν είναι σπατάλη χρόνου. Διδάσκει τα παιδιά να είναι ανθεκτικά ψυχικά και η ανθεκτικότητα έχει αποδειχτεί ότι είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την επιτυχία στην ενήλικη ζωή (Alexander & Sandahl, 2017). Κακώς πολλοί γονείς νιώθουν ένα αίσθημα ενοχής όταν επιτρέπουν στα παιδιά τους το ελεύθερο παιχνίδι. Πολλές έρευνες έδειξαν ότι το ελεύθερο παιχνίδι είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη ενός παιδιού.
Κι όμως αισθανόμαστε ότι είμαστε καλύτεροι γονείς μόνο όταν διδάσκουμε κάτι στα παιδιά μας, όταν τα εμπλέκουμε σε ένα άθλημα ή μια οργανωμένη δραστηριότητα ή δίνουμε τροφή στα μυαλουδάκια τους. Σίγουρα δεν αμφισβητούμε και τη χρησιμότητα των οργανωμένων δραστηριοτήτων καθώς και τον αθλητισμό ειδικά αν η εσωτερική φωνή ωθεί το παιδί να εμπλακεί σε αυτές τις δραστηριότητες και το σημείο ελέγχου, δηλαδή ο βαθμός με τον οποίο το άτομο ελέγχει τη ζωή του είναι εσωτερικό. Είναι πολύ σημαντικό τα άτομα, ακόμη και από το δημοτικό, να έχουν εσωτερικό σημείο ελέγχου και να έχουν τη δύναμη να ελέγχουν τη ζωή τους και τα πράγματα που τους συμβαίνουν. Αυτό το εσωτερικό σημείο ελέγχου είναι που κάνει τα παιδιά ψυχικά ανθεκτικά και μελλοντικά τα κάνει επιτυχημένους και ευτυχισμένους ενήλικες που μπορούν να διαχειριστούν τα σκαμπανεβάσματα της ζωής. Παιδιά, ενήλικες και έφηβοι που εκδηλώνουν την αίσθηση της ανημπορίας, η οποία συνδέεται με το εξωτερικό σημείο ελέγχου, έχουν προδιάθεση στο άγχος και στην κατάθλιψη (William & Joyce, 2009).
Στη Δανία οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί εστιάζουν στην κοινωνικοποίηση, την αυτονομία, τη συντροφικότητα, τη δημοκρατική στάση και την αυτοεκτίμηση. Θέλουν τα παιδιά τους να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα και να αναπτύξουν μια ισχυρή εσωτερική πυξίδα που θα τα καθοδηγεί στη ζωή. Πιστεύουν πως η αληθινή ευτυχία δεν πηγάζει μόνο από μια καλή εκπαίδευση (Alexander & Sandahl, 2017). Σε διάφορες έρευνες που έγιναν οι ερευνητές συσχέτισαν θετικά το πόσο πολύ έπαιζαν τα παιδιά προσχολική ηλικίας με την ικανότητά τους να τα βγάζουν πέρα σε δύσκολες συνθήκες. Δηλαδή όσο περισσότερο έπαιζαν τόσο καλύτερα γίνονταν στην εκμάθηση κοινωνικών καταστάσεων και τόσο καλύτερα τα έβγαζαν πέρα. Έτσι οι ερευνητές οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι το παιχνίδι επηρεάζει άμεσα όλες τις δεξιότητες προσαρμογής των παιδιών (Saunders, Sayer & Goodale, 1999).
Σχεδόν όλοι μας ξέρουμε τα Lego, τα πολύχρωμα τουβλάκια. Αυτά τα διάσημα τουβλάκια έχουν ονομαστεί ως «το παιχνίδι του αιώνα». Η ιδέα του παιχνιδιού αυτού είναι ότι τα παιδιά παίζουν ελεύθερα και με τη φαντασία τους κατασκευάζουν πράγματα. Όταν τα παιδιά είναι έτοιμα να δημιουργήσουν μια πολύπλοκη κατασκευή υπάρχουν κι άλλα Lego για να μπορέσουν να τη φτιάξουν. Δώστε στα παιδιά σας τις ευκαιρίες να μάθουν και να αναπτυχθούν μέσα από το ελεύθερο παιχνίδι σε εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς χώρους. Αφήστε τα να κρεμαστούν πάνω σε κλαδιά, να ανεβούν σε βράχους, να παίξουν πόλεμο με τους φίλους τους και μην παρέμβετε για να τα σώσετε γιατί έτσι είναι ο μόνος τρόπος να μάθουν πόσο άγχος μπορούν να αντέξουν. Όταν παίζουν με πιο δύσκολα παιδιά μαθαίνουν να ελέγχουν τον εαυτό τους και αποκτούν δεξιότητες διαπραγμάτευσης με όλων των ειδών διαφορετικές προσωπικότητες. Ελέγχουν έτσι τις ικανότητές τους και αναπτύσσουν δεξιότητες που θα τα βοηθήσουν στην ομαλή προσαρμογή τους στην κοινωνική ζωή. Όσο περισσότερο παίζουν τόσο μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και κοινωνικότητα θα αποκτήσουν (Alexander & Sandahl, 2017). Μαθαίνουν να διαχειρίζονται τη σύγκρουση, τον έλεγχο και τη συνεργασία, προκειμένου να συνεχίσουν να παίζουν (LaFreniere, 2011).
Οι παιδίατροι στις Η.Π.Α εκδίδουν οδηγίες προς τους γονείς και υποστηρίζουν ότι το ελεύθερο παιχνίδι και ο μη δομημένος χρόνος του είναι κάτι το υγιές και πολύτιμο για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Τα παιδιά μαθαίνουν να σκέφτονται δημιουργικά, να λύνουν προβλήματα και να αναπτύσσουν τη λογική τους σκέψη και τις κινητικές τους δεξιότητες και τέλος μαθαίνουν πώς να διασκεδάζουν.
Στο πρόσφατό τους βιβλίο οι Alexander & Sandahl, 2017 δίνουν τις πιο κάτω εύστοχες συμβουλές για το ελεύθερο παιχνίδι:
- Σβήστε τα όλα! Σβήστε την τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά γιατί η φαντασία είναι θεμελιώδες συστατικό για να έχει θετικά αποτελέσματα το παιχνίδι.
- Χρησιμοποιήστε την τέχνη. Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται όταν τα παιδιά δημιουργούν. Δώστε τους τα υλικά και αφήστε τα να φτιάξουν ότι θέλουν αυθόρμητα.
- Αφήστε τα να εξερευνήσουν το περιβάλλον. Βρείτε ασφαλή μέρη και βγάλτε τα παιδιά σας έξω στη φύση, στο δάσος, στο πάρκο, στην παραλία και αφήστε τα ελεύθερα να εξερευνήσουν το περιβάλλον, να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους και να διασκεδάσουν.
- Αναμείξτε παιδιά διαφορετικών ηλικιών. Φέρτε τα παιδιά σας σε επαφή με παιδιά διαφορετικών ηλικιών γιατί αυτό ενισχύει τη ζώνη σταδιακής ανάπτυξης επιτρέποντας στο ένα παιδί να επεμβαίνει στην εκπαίδευση του άλλου με φυσικό τρόπο. Μαθαίνουν αν συμμετέχουν στο παιγνίδι, ανεβάζουν το επίπεδο του παιγνιδιού, διδάσκονται τον αυτοέλεγχο και τις διαπραγματευτικές δεξιότητες που είναι τόσο αναγκαίες στη ζωή.
- Επιτρέψτε τους να είναι ελεύθερα και ξεχάστε τις ενοχές. Επιτρέψτε τους να έχουν τον έλεγχο του παιχνιδιού τους. Σταματήστε να έχετε ενοχές ότι τάχα, αν τα αφήσετε να παίξουν όπως θέλουν, σημαίνει δεν επιτελείτε τον ρόλο του γονιού. Αυτό που λείπει πραγματικά στα παιδιά είναι το ελεύθερο παιχνίδι.
- Γίνετε αυθεντικοί. Να είστε αληθινοί με αυτό που κάνετε και μην προβληματίζεστε για το τι σκέφτονται οι άλλοι για εσάς ή για το τι σκέφτεστε εσείς για τον εαυτό σας. Αφεθείτε και παίξτε μαζί τους με τον δικό τους τρόπο, αξίζει πολύ περισσότερο από όποιο παιχνίδι κι αν τους αγοράσετε.
- Αφήστε τα να παίζουν και μόνα τους. Όταν παίζουν μόνα τους επεξεργάζονται νέες εμπειρίες, συγκρούσεις και καθημερινά συμβάντα στη ζωή τους. Ζωντανεύουν καταστάσεις δικές τους χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους, πράγμα που είναι σε μεγάλο βαθμό θεραπευτικό.
- Αποφύγετε να παρέμβετε πολύ γρήγορα. Μην κρίνετε τα άλλα παιδιά πολύ αυστηρά και μην παρεμβαίνετε γρήγορα για να προστατεύσετε τα δικά σας. Αυτό που τα εκπαιδεύει στον αυτοέλεγχο και στην ανθεκτικότητα είναι να μάθουν να χειρίζονται τα πιο δύσκολα παιδιά.
* Εκπαιδευτικός με μεταπτυχιακό τίτλο στην εκπαιδευτική ψυχολογία
